Ô nhiễm nhựa: Vấn đề và giải pháp toàn cầu

Ô nhiễm nhựa là một vấn đề toàn cầu, đòi hỏi một giải pháp toàn cầu. Chính vì vậy, trước thềm các phiên đàm phán quan trọng về Hiệp ước ô nhiễm nhựa của Liên hợp quốc (diễn ra tại Paris, Pháp từ ngày 29/05 đến ngày 02/06/2023), Tổ chức Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (WWF) đã kêu gọi lệnh cấm toàn cầu đối với các sản phẩm nhựa sử dụng một lần ‘có hại và không cần thiết’.

Ô nhiễm nhựa là một vấn đề toàn cầu

Với đặc tính rẻ, linh hoạt, với vô số ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp, gần một nửa lượng nhựa được sản xuất ra được sử dụng trong các sản phẩm dùng một lần hoặc ngắn hạn, có thể mất hàng trăm năm để phân huỷ. Hầu hết lượng nhựa này được tiêu thụ và sử dụng ở các nước có thu nhập trung bình và cao. Nghiên cứu của WWF chỉ ra rằng, năm 2015, 60% tổng số nhựa từng được sản xuất đã hết hạn sử dụng và trở thành rác thải. Trong khi chỉ chưa đến 10% sản phẩm nhựa được tái chế trên toàn cầu.

Ông Marco Lambertini – đại diện của WWF cho biết: “Chúng ta bị mắc kẹt trong một hệ thống mà hiện tại đang sản xuất một lượng nhựa vượt quá khả năng xử lý của bất kỳ quốc gia nào, dẫn đến cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa ảnh hưởng đến môi trường và xã hội. Nếu chúng ta không hành động ngay bây giờ, tình hình sẽ trở nên tồi tệ hơn. Theo tốc độ này, đến năm 2040, lượng nhựa sản xuất sẽ tăng gấp đôi, lượng nhựa bị rò rỉ vào đại dương sẽ tăng gấp 3 và tổng lượng ô nhiễm nhựa trong đại dương sẽ tăng gấp 4 lần. Chúng ta không thể cho phép điều này xảy ra. Ô nhiễm nhựa là một vấn đề toàn cầu, đòi hỏi một giải pháp toàn cầu”.

Đại diện của WWF cho biết thêm: nhiều quốc gia đã thực hiện các biện pháp, từ cấm các vật dụng bằng nhựa như túi nilon, ống hút, đến các hạt vi nhựa trong mỹ phẩm hoặc thực phẩm và đồ uống sử dụng một lần. Nhưng chúng ta biết điều này là chưa đủ. Chúng ta cần các cách tiếp cận phối hợp được dẫn dắt bởi các quy tắc thống nhất trên toàn cầu, tạo ra sự khác biệt trên quy mô lớn và một sân chơi bình đẳng cho các quốc gia và doanh nghiệp. Không có lý do nào để giữ lượng lớn sản phẩm nhựa một lần được lưu thông trên toàn cầu khi chúng ta biết những tác hại của chúng, làm tắc nghẽn nguồn nước, ô nhiễm đại dương và xâm nhập vào trong chuỗi thực phẩm. Các ngành công nghiệp đã có nhiều công nghệ trong tầm tay để tạo ra các giải pháp thay thế bền vững hơn. Chúng ta cần các quy định và những ưu đãi để hỗ trợ quá trình chuyển đổi này, bắt đầu sự đổi mới và thúc đẩy thương mại dành cho các giải pháp thay thế bền vững.

Cần một giải pháp toàn cầu

Các báo cáo do WWF công bố đã xác định các nhóm sản phẩm có khả năng gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng nhất và đề xuất các biện pháp cần thiết trên toàn cầu nhằm loại bỏ, giảm thiểu, quản lý và tuần hoàn an toàn những sản phẩm nhựa này. WWF đang vận động cho các giải pháp này được đưa vào nội dung của Hiệp ước, dự kiến sẽ được công bố trước vòng đàm phán tiếp theo vào tháng 12/2023. Nghiên cứu của WWF đưa ra các giải pháp để giải quyết những thách thức ô nhiễm nhựa cấp bách nhất bằng việc chia các sản phẩm nhựa thành 2 nhóm: (i) nhóm có thể giảm hoặc loại bỏ đáng kể trong thời gian ngắn (loại I); và (ii) nhóm hiện chưa khả thi để loại bỏ hoặc giảm đáng kể nhưng cần có các biện pháp kiểm soát toàn cầu để thúc đẩy tái chế, quản lý và thải bỏ có trách nhiệm (loại II). Với cách phân loại này, WWF tin rằng sẽ hỗ trợ hiệu quả các quy định ở cấp độ toàn cầu, thay vì tạo ra quy định pháp lý cho các mặt hàng nhựa riêng lẻ vừa phức tạp, vừa có thể tạo ra những kẽ hở tiềm ẩn. Nhận thấy mối quan hệ phức tạp, liên thông và lan toả rộng rãi của các sản phẩm nhựa trong đời sống xã hội, báo cáo của WWF cũng xem xét mọi hậu quả không mong muốn về môi trường, sức khỏe và xã hội của việc loại bỏ hoặc thay thế một số loại nhựa nhất định.

Mặc dù đã có các quy định và giải pháp tự nguyện ở cấp quốc gia, nhưng chừng đó là chưa đủ để ngăn chặn nhựa thất thoát ra môi trường ở một điểm và di chuyển tới một điểm khác cách đó hàng trăm thậm chí hàng nghìn km. Nhựa sử dụng một lần, vi nhựa và thiết bị đánh cá bị thất lạc hoặc bị vứt bỏ (còn gọi là “ngư cụ ma”) hiện đang góp phần lớn vào ô nhiễm nhựa đại dương.

“Nhiều cộng đồng không có đủ cơ sở hạ tầng để đối phó với rác thải nhựa xâm nhập môi trường sống của họ, trong khi chính phủ cũng không đủ khả năng chi trả cho các dịch vụ thu gom. Vì vậy, các cộng đồng này phải tự quản lý chất thải, có thể dẫn đến những tác động tiêu cực đến sức khỏe của họ” – Zaynab Sadan, điều phối viên chính sách về nhựa của WWF tại châu Phi cho biết. Loại bỏ nhựa sử dụng một lần không cần thiết và có rủi ro cao là bước đầu tiên hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn và công bằng hơn. Nhưng hiệp ước phải đảm bảo công nhận và cân nhắc tới những người có thể bị ảnh hưởng bởi các lệnh cấm, chẳng hạn như nhóm lao động thu gom rác thải phi chính thức.

Sau một khởi đầu đầy hứa hẹn tại phiên họp đầu tiên của Ủy ban Đàm phán liên chính phủ (INC) vào năm ngoái, các phái đoàn tham gia đàm phán giờ đây cần phải bổ sung chi tiết nội dung của văn bản hiệp ước để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa một cách hiệu quả và công bằng nhất. Các cuộc đàm phán ở Paris tới đây là một cơ hội không thể bỏ qua để đưa ra các giải pháp toàn cầu, có thể giúp chúng ta tránh xa tư duy sử dụng nhựa một lần – một nguyên nhân thúc đẩy cuộc khủng hoảng khí hậu và môi trường, đồng thời hướng chúng ta tới việc phục hồi và sống hài hoà hơn với thiên nhiên.

Nguồn: vjst.vn (Tạp chí Khoa học & Công nghệ)